In veel gevallen worden er met de kinderopvangorganisaties afspraken gemaakt voor de controles, maar soms vinden de inspecties ook onaangekondigd plaats. Hoe vaak er gecontroleerd wordt, hangt af van het budget dat de gemeente hiervoor beschikbaar heeft. Dit hoeft niet per se jaarlijks te zijn.
De Inspecteur Kinderopvang controleert of de kwaliteit van de opvang voldoet aan de wet en regelgeving. Zo gelden er onder andere strikte eisen op het gebied van veiligheid en gezondheid, de accommodatie en de inrichting. Ook zijn er onder meer vaste regels wat betreft de groepsgrootte, de beroepskracht-kind-ratio en het pedagogisch beleid. Daarnaast is in de regelgeving vastgelegd hoe er gehandeld moet worden bij klachten.